Altijd alert: hoe je zenuwstelsel rust verwart met gevaar

Voor wie ooit leerde dat waakzaamheid veiligheid betekende, voelt ontspanning vaak als gevaar. In deze blog ontdek je waarom rust soms spanning oproept – en dat het mogelijk is je zenuwstelsel stap voor stap te leren dat het ondertussen veilig is om los te laten.

De zomer nodigt velen van ons uit tot vertraging. Warmere dagen, langere avonden, voor veel mensen is dit hét moment om even op adem te komen – en om ruimte te maken voor reflectie.

Maar precies dat moment waarop je lichaam tot rust probeert te komen, kan verrassend vaak spanning oproepen. Een diepe onrust kan naar boven komen of een vaag gevoel van ongemak of onveiligheid. Dit fenomeen doet zich niet alleen voor bij gewone rustmomenten tussendoor maar ook tijdens meditatie, hypnose of andere ontspanningsoefeningen. Zelfs als de oefening bedoeld is om tot rust te komen, ervaart een deel van het systeem het als bedreigend en wordt de oefening als heel moeilijk of onmogelijk ervaren.

Sommige mensen merken juist tijdens ontspanning dat hun zenuwstelsel plots aanspringt, zelfs hartkloppingen, hoge alertheid en paniek zijn mogelijk.

Veel mensen met een overbelast of getraumatiseerd zenuwstelsel herkennen ook het fenomeen van paniekerig wakker worden – midden in de nacht, na een dutje, of net bij het inslapen. Je lichaam wil rust, maar je systeem weigert de controle los te laten. Iets in jou zegt: “Blijf wakker.” En dat is geen toeval:

Volgens de Polyvagaaltheorie van dr. Stephen Porges is het vermogen om te ontspannen nauw verbonden met het gevoel van veiligheid.

Je zenuwstelsel laat pas los als het écht vertrouwt dat het veilig is.

Voor wie trauma of chronische stress heeft meegemaakt, voelt ontspanning lang niet altijd als een veilige toestand. Dan wordt slapen, mediteren of simpelweg ‘niets doen’ juist een innerlijke uitdaging.

In een gezond gereguleerd zenuwstelsel werkt het ventrale vagale systeem als toegangspoort tot ontspanning, herstel en verbondenheid. Maar bij een geschiedenis van onveiligheid is dit deel moeilijk bereikbaar. Dan blijven de ‘snelle routes’ naar bescherming actief: de sympathische activatie (vechten of vluchten) of de dorsale shutdown (bevriezen of instorten).

Een voorbeeld: de overgang naar slaap is voor veel mensen een moment van loslaten, van overgave. Maar als jouw systeem geleerd heeft dat het gevaarlijk is om de controle te verliezen, dan wordt deze overgang een trigger. In plaats van rustig weg te zakken, schiet het alarmsysteem aan. Je schrikt op, voelt paniek, herkent misschien geen omgeving of tijdstip. Alles in je lichaam roept: “Let op! Niet loslaten!”

Ook in lichtere slaapstadia zoals de REM-fase, waarin dromen en emotionele verwerking plaatsvinden, kunnen onverwerkte herinneringen opduiken. Niet als heldere beelden, maar als een vlaag van dreiging, een lichamelijk signaal dat je plots wakker maakt. Zonder dat je weet waarom, is je hele systeem in alarm.

Dit mechanisme is geen fout. Het is een beschermingsstrategie die ooit levensreddend was. Misschien was de nacht vroeger niet veilig. Misschien is je lichaam gewend geraakt aan altijd paraat zijn. Of misschien leeft er nog een innerlijk deel in jou dat gelooft dat ontspanning gelijk staat aan risico.

In de training Kalmeer en Reguleer werk je precies met deze onderliggende systemen. Je leert begrijpen wat er gebeurt in jouw zenuwstelsel, én hoe je veiligheid stap voor stap opnieuw kunt opbouwen. Niet door forceren, maar via kleine ervaringen van rust, via co-regulatie en lichaamsgerichte oefeningen die veiligheid in het hier en nu versterken.

Een belangrijk uitgangspunt in deze training is: ontspanning is geen doel op zich, maar een gevolg van veiligheid. Je hoeft niet te ‘leren ontspannen’. Je mag leren hoe je jouw lichaam helpt om zich veilig genoeg te voelen om ontspanning toe te laten.

De zomer is een ideale periode om hiermee te beginnen. Niet omdat alles meteen opgelost moet worden, maar omdat de ruimte om te vertragen er vaak wat makkelijker is. Gun jezelf de kans om opnieuw bevriend te raken met je zenuwstelsel. Zodat rust zich weer als rust mag gaan voelen. Zodat slapen weer herstellend wordt. Zodat loslaten niet langer bedreigend is, maar een gebaar van vertrouwen.

👉 Meer lezen over de training

Zorg goed voor jezelf.